غزلیات شمس تبریزی

26

هر لحظه وحی آسمان آید به سر جان ها                            

کاخر چو دردی بر زمین تا چند می باشی برآ

هر کز گران جانان بود چون درد در پایان بود                            

آنگه رود بالای خم کان درد او یابد صفا

گل را مجنبان هر دمی تا آب تو صافی شود                         

تا درد تو روشن شود تا درد تو گردد دوا

جانیست چون شعله ولی دودش ز نورش بیشتر                  

چون دود از حد بگذرد در خانه ننماید ضیا

گر دود را کمتر کنی از نور شعله برخوری                             

از نور تو روشن شود هم این سرا هم آن سرا

در آب تیره بنگری نی ماه بینی نی فلک                              

خورشید و مه پنهان شود چون تیرگی گیرد هوا

باد شمالی می وزد کز وی هوا صافی شود                        

وز بهر این صیقل سحر در می دمد باد صبا

باد نفس مر سینه را ز اندوه صیقل می زند                          

گر یک نفس گیرد نفس مر نفس را آید فنا

جان غریب اندر جهان مشتاق شهر لامکان                          

نفس بهیمی در چرا چندین چرا باشد چرا

ای جان پاک خوش گهر تا چند باشی در سفر                      

 تو باز شاهی بازپر سوی صفیر پادشا

27

آن خواجه را در کوی ما در گل فرورفتست پا                         

با تو بگویم حال او برخوان اذا جاء القضا

جباروار و زفت او دامن کشان می رفت او                            

تسخرکنان بر عاشقان بازیچه دیده عشق را

بس مرغ پران بر هوا از دام ها فرد و جدا                             

می آید از قبضه قضا بر پر او تیر بلا

ای خواجه سرمستک شدی بر عاشقان خنبک زدی            

مست خداوندی خود کشتی گرفتی با خدا

بر آسمان ها برده سر وز سرنبشت او بی خبر                    

همیان او پرسیم و زر گوشش پر از طال بقا

از بوسه ها بر دست او وز سجده ها بر پای او                      

وز لورکند شاعران وز دمدمه هر ژاژخا

باشد کرم را آفتی کان کبر آرد در فتی                                 

از وهم بیمارش کند در چاپلوسی هر گدا

بدهد درم ها در کرم او نافریدست آن درم                            

از مال و ملک دیگری مردی کجا باشد سخا

فرعون و شدادی شده خیکی پر از بادی شده                     

موری بده ماری شده وان مار گشته اژدها

عشق از سر قدوسیی همچون عصای موسیی                 

کو اژدها را می خورد چون افکند موسی عصا

بر خواجه روی زمین بگشاد از گردون کمین                          

تیری زدش کز زخم او همچون کمانی شد دوتا

در رو فتاد او آن زمان از ضربت زخم گران                              

خرخرکنان چون صرعیان در غرغره مرگ و فنا

رسوا شده عریان شده دشمن بر او گریان شده                   

خویشان او نوحه کنان بر وی چو اصحاب عزا

فرعون و نمرودی بده انی انا الله می زده                             

اشکسته گردن آمده در یارب و در ربنا

او زعفرانی کرده رو زخمی نه بر اندام او                             

جز غمزه غمازه ای شکرلبی شیرین لقا

تیرش عجبتر یا کمان چشمش تهیتر یا دهان                        

او بی وفاتر یا جهان او محتجبتر یا هما

اکنون بگویم سر جان در امتحان عاشقان                             

از قفل و زنجیر نهان هین گوش ها را برگشا

کی برگشایی گوش را کو گوش مر مدهوش را                     

مخلص نباشد هوش را جز یفعل الله ما یشا

این خواجه باخرخشه شد پرشکسته چون پشه                   

نالان ز عشق عایشه کابیض عینی من بکا

انا هلکنا بعدکم یا ویلنا من بعدکم                                       

مقت الحیوه فقدکم عودوا الینا بالرضا

العقل فیکم مرتهن هل من صدا یشفی الحزن                    

و القلب منکم ممتحن فی وسط نیران النوی

ای خواجه با دست و پا پایت شکستست از قضا                  

دل ها شکستی تو بسی بر پای تو آمد جزا

این از عنایت ها شمر کز کوی عشق آمد ضرر                     

عشق مجازی را گذر بر عشق حقست انتها

غازی به دست پور خود شمشیر چوبین می دهد                 

تا او در آن استا شود شمشیر گیرد در غزا

عشقی که بر انسان بود شمشیر چوبین آن بود                  

آن عشق با رحمان شود چون آخر آید ابتلا

عشق زلیخا ابتدا بر یوسف آمد سال ها                              

شد آخر آن عشق خدا می کرد بر یوسف قفا

بگریخت او یوسف پیش زد دست در پیراهنش                      

بدریده شد از جذب او برعکس حال ابتدا

گفتش قصاص پیرهن بردم ز تو امروز من                             

گفتا بسی زین ها کند تقلیب عشق کبریا

مطلوب را طالب کند مغلوب را غالب کند                              

ای بس دعاگو را که حق کرد از کرم قبله دعا

باریک شد این جا سخن دم می نگنجد در دهن                    

من مغلطه خواهم زدن این جا روا باشد دغا

او می زند من کیستم من صورتم خاکیستم                        

رمال بر خاکی زند نقش صوابی یا خطا

این را رها کن خواجه را بنگر که می گوید مرا                        

عشق آتش اندر ریش زد ما را رها کردی چرا

ای خواجه صاحب قدم گر رفتم اینک آمدم                           

تا من در این آخرزمان حال تو گویم برملا

آخر چه گوید غره ای جز ز آفتابی ذره ای                             

از بحر قلزم قطره ای زین بی نهایت ماجرا

چون قطره ای بنمایدت باقیش معلوم آیدت                          

ز انبار کف گندمی عرضه کنند اندر شرا

کفی چو دیدی باقیش نادیده خود می دانیش                       

دانیش و دانی چون شود چون بازگردد ز آسیا

هستی تو انبار کهن دستی در این انبار کن                          

بنگر چگونه گندمی وانگه به طاحون بر هلا

هست آن جهان چون آسیا هست آن جهان چون خرمنی      

آن جا همین خواهی بدن گر گندمی گر لوبیا

رو ترک این گو ای مصر آن خواجه را بین منتظر                     

کو نیم کاره می کند تعجیل می گوید صلا

ای خواجه تو چونی بگو خسته در این پرفتنه کو                    

در خاک و خون افتاده ای بیچاره وار و مبتلا

گفت الغیاث ای مسلمین دل ها نگهدارید هین                    

شد ریخته خود خون من تا این نباشد بر شما

من عاشقان را در تبش بسیار کردم سرزنش                       

با سینه پرغل و غش بسیار گفتم ناسزا

ویل لکل همزه بهر زبان بد بود                                             

هماز را لماز را جز چاشنی نبود دوا

کی آن دهان مردم است سوراخ مار و کژدم است                

کهگل در آن سوراخ زن کزدم منه بر اقربا

در عشق ترک کام کن ترک حبوب و دام کن                          

مر سنگ را زر نام کن شکر لقب نه بر جفا

غزلیات شمس تبریزی

9

من از کجا پند از کجا باده بگردان ساقیا                                 

آن جام جان افزای را برریز بر جان ساقیا

بر دست من نه جام جان ای دستگیر عاشقان                     

دور از لب بیگانگان پیش آر پنهان ساقیا

نانی بده نان خواره را آن طامع بیچاره را                                

آن عاشق نانباره را کنجی بخسبان ساقیا

ای جان جان جان جان ما نامدیم از بهر نان                            

برجه گدارویی مکن در بزم سلطان ساقیا

اول بگیر آن جام مه بر کفه آن پیر نه                                    

چون مست گردد پیر ده رو سوی مستان ساقیا

رو سخت کن ای مرتجا مست از کجا شرم از کجا                 

ور شرم داری یک قدح بر شرم افشان ساقیا

برخیز ای ساقی بیا ای دشمن شرم و حیا                          

تا بخت ما خندان شود پیش آی خندان ساقیا

10

مهمان شاهم هر شبی بر خوان احسان و وفا                     

مهمان صاحب دولتم که دولتش پاینده با

بر خوان شیران یک شبی بوزینه ای همراه شد                   

استیزه رو گر نیستی او از کجا شیر از کجا

بنگر که از شمشیر شه در قهرمان خون می چکد                

آخر چه گستاخی است این والله خطا والله خطا

گر طفل شیری پنجه زد بر روی مادر ناگهان                         

 تو دشمن خود نیستی بر وی منه تو پنجه را

آن کو ز شیران شیر خورد او شیر باشد نیست مرد              

بسیار نقش آدمی دیدم که بود آن اژدها

نوح ار چه مردم وار بد طوفان مردم خوار بد                           

گر هست آتش ذره ای آن ذره دارد شعله ها

شمشیرم و خون ریز من هم نرمم و هم تیز من                  

همچون جهان فانیم ظاهر خوش و باطن بلا

11

ای طوطی عیسی نفس وی بلبل شیرین نوا                      

هین زهره را کالیوه کن زان نغمه های جان فزا

دعوی خوبی کن بیا تا صد عدو و آشنا                                 

با چهره ای چون زعفران با چشم تر آید گوا

غم جمله را نالان کند تا مرد و زن افغان کند                         

که داد ده ما را ز غم کو گشت در ظلم اژدها

غم را بدرانی شکم با دورباش زیر و بم 

تا غلغل افتد در عدم از عدل تو ای خوش صدا

ساقی تو ما را یاد کن صد خیک را پرباد کن                           

ارواح را فرهاد کن در عشق آن شیرین لقا

چون تو سرافیل دلی زنده کن آب و گلی                              

دردم ز راه مقبلی در گوش ما نفخه خدا

ما همچو خرمن ریخته گندم به کاه آمیخته                            

هین از نسیم باد جان که را ز گندم کن جدا

تا غم به سوی غم رود خرم سوی خرم رود                         

تا گل به سوی گل رود تا دل برآید بر سما

این دانه های نازنین محبوس مانده در زمین                          

در گوش یک باران خوش موقوف یک باد صبا

تا کار جان چون زر شود با دلبران هم بر شود                        

پا بود اکنون سر شود که بود اکنون کهربا

خاموش کن آخر دمی دستور بودی گفتمی                          

سری که نفکندست کس در گوش اخوان صفا

12

ای نوبهار عاشقان داری خبر از یار ما                                   

ای از تو آبستن چمن و ای از تو خندان باغ ها

ای بادهای خوش نفس عشاق را فریادرس                         

ای پاکتر از جان و جا آخر کجا بودی کجا

ای فتنه روم و حبش حیران شدم کاین بوی خوش                

پیراهن یوسف بود یا خود روان مصطفی

ای جویبار راستی از جوی یار ماستی                                 

بر سینه ها سیناستی بر جان هایی جان فزا

ای قیل و ای قال تو خوش و ای جمله اشکال تو خوش       

ماه تو خوش سال تو خوش ای سال و مه چاکر تو را

13

ای باد بی آرام ما با گل بگو پیغام ما                       

کای گل گریز اندر شکر چون گشتی از گلشن جدا

ای گل ز اصل شکری تو با شکر لایقتری                   

شکر خوش و گل هم خوش و از هر دو شیرینتر وفا

رخ بر رخ شکر بنه لذت بگیر و بو بده                                    

در دولت شکر بجه از تلخی جور فنا

اکنون که گشتی گلشکر قوت دلی نور نظر                          

از گل برآ بر دل گذر آن از کجا این از کجا

با خار بودی همنشین چون عقل با جانی قرین                     

بر آسمان رو از زمین منزل به منزل تا لقا

در سر خلقان می روی در راه پنهان می روی                       

بستان به بستان می روی آن جا که خیزد نقش ها

ای گل تو مرغ نادری برعکس مرغان می پری                      

کامد پیامت زان سری پرها بنه بی پر بیا

ای گل تو این ها دیده ای زان بر جهان خندیده ای                 

زان جامه ها بدریده ای ای کربز لعلین قبا

گل های پار از آسمان نعره زنان در گلستان                          

کای هر که خواهد نردبان تا جان سپارد در بلا

هین از ترشح زین طبق بگذر تو بی ره چون عرق                  

از شیشه گلابگر چون روح از آن جام سما

ای مقبل و میمون شما با چهره گلگون شما                        

بودیم ما همچون شما ما روح گشتیم الصلا

از گلشکر مقصود ما لطف حقست و بود ما                          

ای بود ما آهن صفت وی لطف حق آهن ربا

آهن خرد آیینه گر بر وی نهد زخم شرر                                

ما را نمی خواهد مگر خواهم شما را بی شما

هان ای دل مشکین سخن پایان ندارد این سخن                  

با کس نیارم گفت من آن ها که می گویی مرا

ای شمس تبریزی بگو سر شهان شاه خو                   

بی حرف و صوت و رنگ و بو بی شمس کی تابد ضیا

14

ای عاشقان ای عاشقان امروز ماییم و شما                       

افتاده در غرقابه ای تا خود که داند آشنا

گر سیل عالم پر شود هر موج چون اشتر شود                    

مرغان آبی را چه غم تا غم خورد مرغ هوا

ما رخ ز شکر افروخته با موج و بحر آموخته                           

زان سان که ماهی را بود دریا و طوفان جان فزا

ای شیخ ما را فوطه ده وی آب ما را غوطه ده                       

ای موسی عمران بیا بر آب دریا زن عصا

این باد اندر هر سری سودای دیگر می پزد                          

سودای آن ساقی مرا باقی همه آن شما

دیروز مستان را به ره بربود آن ساقی کله                            

امروز می در می دهد تا برکند از ما قبا

ای رشک ماه و مشتری با ما و پنهان چون پری                    

خوش خوش کشانم می بری آخر نگویی تا کجا

هر جا روی تو با منی ای هر دو چشم و روشنی                 

خواهی سوی مستیم کش خواهی ببر سوی فنا

عالم چو کوه طور دان ما همچو موسی طالبان                      

هر دم تجلی می رسد برمی شکافد کوه را

یک پاره اخضر می شود یک پاره عبهر می شود                   

یک پاره گوهر می شود یک پاره لعل و کهربا

ای طالب دیدار او بنگر در این کهسار او                                

ای که چه باد خورده ای ما مست گشتیم از صدا

ای باغبان ای باغبان در ما چه درپیچیده ای                          

گر برده ایم انگور تو تو برده ای انبان ما

غزلیات شمس تبریزی

22

چندان بنالم ناله ها چندان برآرم رنگ ها                              

تا برکنم از آینه هر منکری من زنگ ها

بر مرکب عشق تو دل می راند و این مرکبش                       

در هر قدم می بگذرد زان سوی جان فرسنگ ها

بنما تو لعل روشنت بر کوری هر ظلمتی                              

تا بر سر سنگین دلان از عرش بارد سنگ ها

با این چنین تابانیت دانی چرا منکر شدند                             

کاین دولت و اقبال را باشد از ایشان ننگ ها

گر نی که کورندی چنین آخر بدیدندی چنان                          

آن سو هزاران جان ز مه چون اختران آونگ ها

چون از نشاط نور تو کوران همی بینا شوند                           

تا از خوشی راه تو رهوار گردد لنگ ها

اما چو اندر راه تو ناگاه بیخود می شود                                 

هر عقل زیرا رسته شد در سبزه زارت بنگ ها

زین رو همی بینم کسان نالان چو نی وز دل تهی                 

زین رو دو صد سرو روان خم شد ز غم چون چنگ ها

زین رو هزاران کاروان بشکسته شد از ره روان                     

زین ره بسی کشتی پر بشکسته شد بر گنگ ها

اشکستگان را جان ها بستست بر اومید تو                         

تا دانش بی حد تو پیدا کند فرهنگ ها

تا قهر را برهم زند آن لطف اندر لطف تو                                

تا صلح گیرد هر طرف تا محو گردد جنگ ها

تا جستنی نوعی دگر ره رفتنی طرزی دگر                           

پیدا شود در هر جگر در سلسله آهنگ ها

وز دعوت جذب خوشی آن شمس تبریزی شود                    

هر ذره انگیزنده ای هر موی چون سرهنگ ها

23

چون خون نخسپد خسروا چشمم کجا خسپد مها                

کز چشم من دریای خون جوشان شد از جور و جفا

گر لب فروبندم کنون جانم به جوش آید درون                        

ور بر سرش آبی زنم بر سر زند او جوش را

معذور دارم خلق را گر منکرند از عشق ما                           

اه لیک خود معذور را کی باشد اقبال و سنا

از جوش خون نطقی به فم آن نطق آمد در قلم                    

شد حرف ها چون مور هم سوی سلیمان لابه را

کای شه سلیمان لطف وی لطف را از تو شرف                    

در تو را جان ها صدف باغ تو را جان ها گیا

ما مور بیچاره شده وز خرمن آواره شده                               

در سیر سیاره شده هم تو برس فریاد ما

ما بنده خاک کفت چون چاکران اندر صفت                            

ما دیدبان آن صفت با این همه عیب عما

تو یاد کن الطاف خود در سابق الله الصمد                             

در حق هر بدکار بد هم مجرم هر دو سرا

تو صدقه کن ای محتشم بر دل که دیدت ای صنم                

در غیر تو چون بنگرم اندر زمین یا در سما

آن آب حیوان صفا هم در گلو گیرد ورا                                   

کو خورده باشد باده ها زان خسرو میمون لقا

ای آفتاب اندر نظر تاریک و دلگیر و شرر                               

آن را که دید او آن قمر در خوبی و حسن و بها

ای جان شیرین تلخ وش بر عاشقان هجر کش                     

در فرقت آن شاه خوش بی کبر با صد کبریا

ای جان سخن کوتاه کن یا این سخن در راه کن                     

در راه شاهنشاه کن در سوی تبریز صفا

ای تن چو سگ کاهل مشو افتاده عوعو بس معو                

تو بازگرد از خویش و رو سوی شهنشاه بقا

ای صد بقا خاک کفش آن صد شهنشه در صفش                 

گشته رهی صد آصفش واله سلیمان در ولا

وانگه سلیمان زان ولا لرزان ز مکر ابتلا                                

از ترس کو را آن علا کمتر شود از رشک ها

ناگه قضا را شیطنت از جام عز و سلطنت                            

بربوده از وی مکرمت کرده به ملکش اقتضا

چون یک دمی آن شاه فرد تدبیر ملک خویش کرد                 

دیو و پری را پای مرد ترتیب کرد آن پادشا

تا باز از آن عاقل شده دید از هوا غافل شده                         

زان باغ ها آفل شده بی بر شده هم بی نوا

زد تیغ قهر و قاهری بر گردن دیو و پری                                

کو را ز عشق آن سری مشغول کردند از قضا

زود اندرآمد لطف شه مخدوم شمس الدین چو مه                

در منع او گفتا که نه عالم مسوز ای مجتبا

از شه چو دید او مژده ای آورد در حین سجده ای                 

تبریز را از وعده ای کارزد به این هر دو سرا

24

چون نالد این مسکین که تا رحم آید آن دلدار را                     

خون بارد این چشمان که تا بینم من آن گلزار را

خورشید چون افروزدم تا هجر کمتر سوزدم                          

دل حیلتی آموزدم کز سر بگیرم کار را

ای عقل کل ذوفنون تعلیم فرما یک فسون                          

کز وی بخیزد در درون رحمی نگارین یار را

چون نور آن شمع چگل می درنیابد جان و دل                        

کی داند آخر آب و گل دلخواه آن عیار را

جبریل با لطف و رشد عجل سمین را چون چشد                  

این دام و دانه کی کشد عنقای خوش منقار را

عنقا که یابد دام کس در پیش آن عنقامگس                         

ای عنکبوت عقل بس تا کی تنی این تار را

کو آن مسیح خوش دمی بی واسطه مریم یمی                  

کز وی دل ترسا همی پاره کند زنار را

دجال غم چون آتشی گسترد ز آتش مفرشی                     

کو عیسی خنجرکشی دجال بدکردار را

تن را سلامت ها ز تو جان را قیامت ها ز تو                           

عیسی علامت ها ز تو وصل قیامت وار را

ساغر ز غم در سر فتد چون سنگ در ساغر فتد                  

آتش به خار اندرفتد چون گل نباشد خار را

ماندم ز عذرا وامقی چون من نبودم لایقی                          

لیکن خمار عاشقی در سر دل خمار را

شطرنج دولت شاه را صد جان به خرجش راه را                    

صد که حمایل کاه را صد درد دردی خوار را

بینم به شه واصل شده می از خودی فاصل شده                

وز شاه جان حاصل شده جان ها در او دیوار را

باشد که آن شاه حرون زان لطف از حدها برون                     

منسوخ گرداند کنون آن رسم استغفار را

جانی که رو این سو کند با بایزید او خو کند                           

یا در سنایی رو کند یا بو دهد عطار را

مخدوم جان کز جام او سرمست شد ایام او                        

گاهی که گویی نام او لازم شمر تکرار را

عالی خداوند شمس دین تبریز از او جان زمین                     

پرنور چون عرش مکین کو رشک شد انوار را

ای صد هزاران آفرین بر ساعت فرخترین                             

کان ناطق روح الامین بگشاید آن اسرار را

در پاکی بی مهر و کین در بزم عشق او نشین                     

در پرده منکر ببین آن پرده صدمسمار را

25

من دی نگفتم مر تو را کای بی نظیر خوش لقا                     

ای قد مه از رشک تو چون آسمان گشته دوتا

امروز صد چندان شدی حاجب بدی سلطان شدی               

هم یوسف کنعان شدی هم فر نور مصطفی

امشب ستایمت ای پری فردا ز گفتن بگذری                       

فردا زمین و آسمان در شرح تو باشد فنا

امشب غنیمت دارمت باشم غلام و چاکرت                         

فردا ملک بی هش شود هم عرش بشکافد قبا

ناگه برآید صرصری نی بام ماند نه دری                                

زین پشگان پر کی زند چونک ندارد پیل پا

باز از میان صرصرش درتابد آن حسن و فرش                        

هر ذره ای خندان شود در فر آن شمس الضحی

تعلیم گیرد ذره ها زان آفتاب خوش لقا                                 

صد ذرگی دلربا کان ها نبودش ز ابتدا

غزلیات شمس تبریزی

22

چندان بنالم ناله ها چندان برآرم رنگ ها                              

تا برکنم از آینه هر منکری من زنگ ها

بر مرکب عشق تو دل می راند و این مرکبش                       

در هر قدم می بگذرد زان سوی جان فرسنگ ها

بنما تو لعل روشنت بر کوری هر ظلمتی 

 تا بر سر سنگین دلان از عرش بارد سنگ ها

با این چنین تابانیت دانی چرا منکر شدند                             

کاین دولت و اقبال را باشد از ایشان ننگ ها

گر نی که کورندی چنین آخر بدیدندی چنان 

 آن سو هزاران جان ز مه چون اختران آونگ ها

چون از نشاط نور تو کوران همی بینا شوند                           

تا از خوشی راه تو رهوار گردد لنگ ها

اما چو اندر راه تو ناگاه بیخود می شود                                 

هر عقل زیرا رسته شد در سبزه زارت بنگ ها

زین رو همی بینم کسان نالان چو نی وز دل تهی                 

زین رو دو صد سرو روان خم شد ز غم چون چنگ ها

زین رو هزاران کاروان بشکسته شد از ره روان                     

زین ره بسی کشتی پر بشکسته شد بر گنگ ها

اشکستگان را جان ها بستست بر اومید تو                         

تا دانش بی حد تو پیدا کند فرهنگ ها

تا قهر را برهم زند آن لطف اندر لطف تو                                

تا صلح گیرد هر طرف تا محو گردد جنگ ها

تا جستنی نوعی دگر ره رفتنی طرزی دگر                           

پیدا شود در هر جگر در سلسله آهنگ ها

وز دعوت جذب خوشی آن شمس تبریزی شود                    

هر ذره انگیزنده ای هر موی چون سرهنگ ها

23

چون خون نخسپد خسروا چشمم کجا خسپد مها                

کز چشم من دریای خون جوشان شد از جور و جفا

گر لب فروبندم کنون جانم به جوش آید درون                        

ور بر سرش آبی زنم بر سر زند او جوش را

معذور دارم خلق را گر منکرند از عشق ما                           

اه لیک خود معذور را کی باشد اقبال و سنا

از جوش خون نطقی به فم آن نطق آمد در قلم                    

شد حرف ها چون مور هم سوی سلیمان لابه را

کای شه سلیمان لطف وی لطف را از تو شرف                    

در تو را جان ها صدف باغ تو را جان ها گیا

ما مور بیچاره شده وز خرمن آواره شده                               

در سیر سیاره شده هم تو برس فریاد ما

ما بنده خاک کفت چون چاکران اندر صفت                            

ما دیدبان آن صفت با این همه عیب عما

تو یاد کن الطاف خود در سابق الله الصمد                             

در حق هر بدکار بد هم مجرم هر دو سرا

تو صدقه کن ای محتشم بر دل که دیدت ای صنم 

در غیر تو چون بنگرم اندر زمین یا در سما

آن آب حیوان صفا هم در گلو گیرد ورا                                   

کو خورده باشد باده ها زان خسرو میمون لقا

ای آفتاب اندر نظر تاریک و دلگیر و شرر                               

آن را که دید او آن قمر در خوبی و حسن و بها

ای جان شیرین تلخ وش بر عاشقان هجر کش                     

در فرقت آن شاه خوش بی کبر با صد کبریا

ای جان سخن کوتاه کن یا این سخن در راه کن                     

در راه شاهنشاه کن در سوی تبریز صفا

ای تن چو سگ کاهل مشو افتاده عوعو بس معو                

تو بازگرد از خویش و رو سوی شهنشاه بقا

ای صد بقا خاک کفش آن صد شهنشه در صفش 

  گشته رهی صد آصفش واله سلیمان در ولا

وانگه سلیمان زان ولا لرزان ز مکر ابتلا                                

از ترس کو را آن علا کمتر شود از رشک ها

ناگه قضا را شیطنت از جام عز و سلطنت                            

بربوده از وی مکرمت کرده به ملکش اقتضا

چون یک دمی آن شاه فرد تدبیر ملک خویش کرد                 

دیو و پری را پای مرد ترتیب کرد آن پادشا

تا باز از آن عاقل شده دید از هوا غافل شده                         

زان باغ ها آفل شده بی بر شده هم بی نوا

زد تیغ قهر و قاهری بر گردن دیو و پری                                

کو را ز عشق آن سری مشغول کردند از قضا

زود اندرآمد لطف شه مخدوم شمس الدین چو مه                

در منع او گفتا که نه عالم مسوز ای مجتبا

از شه چو دید او مژده ای آورد در حین سجده ای                 

تبریز را از وعده ای کارزد به این هر دو سرا

24

چون نالد این مسکین که تا رحم آید آن دلدار را                     

خون بارد این چشمان که تا بینم من آن گلزار را

خورشید چون افروزدم تا هجر کمتر سوزدم                          

دل حیلتی آموزدم کز سر بگیرم کار را

ای عقل کل ذوفنون تعلیم فرما یک فسون                          

کز وی بخیزد در درون رحمی نگارین یار را

چون نور آن شمع چگل می درنیابد جان و دل                        

کی داند آخر آب و گل دلخواه آن عیار را

جبریل با لطف و رشد عجل سمین را چون چشد                  

این دام و دانه کی کشد عنقای خوش منقار را

عنقا که یابد دام کس در پیش آن عنقامگس 

 ای عنکبوت عقل بس تا کی تنی این تار را

کو آن مسیح خوش دمی بی واسطه مریم یمی                  

کز وی دل ترسا همی پاره کند زنار را

دجال غم چون آتشی گسترد ز آتش مفرشی                     

کو عیسی خنجرکشی دجال بدکردار را

تن را سلامت ها ز تو جان را قیامت ها ز تو                           

عیسی علامت ها ز تو وصل قیامت وار را

ساغر ز غم در سر فتد چون سنگ در ساغر فتد                 

 آتش به خار اندرفتد چون گل نباشد خار را

ماندم ز عذرا وامقی چون من نبودم لایقی                          

لیکن خمار عاشقی در سر دل خمار را

شطرنج دولت شاه را صد جان به خرجش راه را                    

صد که حمایل کاه را صد درد دردی خوار را

بینم به شه واصل شده می از خودی فاصل شده                

وز شاه جان حاصل شده جان ها در او دیوار را

باشد که آن شاه حرون زان لطف از حدها برون                     

منسوخ گرداند کنون آن رسم استغفار را

جانی که رو این سو کند با بایزید او خو کند                           

یا در سنایی رو کند یا بو دهد عطار را

مخدوم جان کز جام او سرمست شد ایام او                        

گاهی که گویی نام او لازم شمر تکرار را

عالی خداوند شمس دین تبریز از او جان زمین                     

پرنور چون عرش مکین کو رشک شد انوار را

ای صد هزاران آفرین بر ساعت فرخترین                             

کان ناطق روح الامین بگشاید آن اسرار را

در پاکی بی مهر و کین در بزم عشق او نشین                     

در پرده منکر ببین آن پرده صدمسمار را

25

من دی نگفتم مر تو را کای بی نظیر خوش لقا                     

ای قد مه از رشک تو چون آسمان گشته دوتا

امروز صد چندان شدی حاجب بدی سلطان شدی               

هم یوسف کنعان شدی هم فر نور مصطفی

امشب ستایمت ای پری فردا ز گفتن بگذری                       

فردا زمین و آسمان در شرح تو باشد فنا

امشب غنیمت دارمت باشم غلام و چاکرت                         

فردا ملک بی هش شود هم عرش بشکافد قبا

ناگه برآید صرصری نی بام ماند نه دری                                

زین پشگان پر کی زند چونک ندارد پیل پا

باز از میان صرصرش درتابد آن حسن و فرش                        

هر ذره ای خندان شود در فر آن شمس الضحی

تعلیم گیرد ذره ها زان آفتاب خوش لقا                                 

صد ذرگی دلربا کان ها نبودش ز ابتدا

26

هر لحظه وحی آسمان آید به سر جان ها                            

کاخر چو دردی بر زمین تا چند می باشی برآ

هر کز گران جانان بود چون درد در پایان بود                            

آنگه رود بالای خم کان درد او یابد صفا

گل را مجنبان هر دمی تا آب تو صافی شود                         

تا درد تو روشن شود تا درد تو گردد دوا

جانیست چون شعله ولی دودش ز نورش بیشتر                  

چون دود از حد بگذرد در خانه ننماید ضیا

گر دود را کمتر کنی از نور شعله برخوری                             

از نور تو روشن شود هم این سرا هم آن سرا

در آب تیره بنگری نی ماه بینی نی فلک                              

خورشید و مه پنهان شود چون تیرگی گیرد هوا

باد شمالی می وزد کز وی هوا صافی شود 

  وز بهر این صیقل سحر در می دمد باد صبا

باد نفس مر سینه را ز اندوه صیقل می زند 

  گر یک نفس گیرد نفس مر نفس را آید فنا

جان غریب اندر جهان مشتاق شهر لامکان                          

نفس بهیمی در چرا چندین چرا باشد چرا

ای جان پاک خوش گهر تا چند باشی در سفر                       

تو باز شاهی بازپر سوی صفیر پادشا

غزلیات شمس تبریزی

15

ای نوش کرده نیش را بی خویش کن باخویش را                   

باخویش کن بی خویش را چیزی بده درویش را

تشریف ده عشاق را پرنور کن آفاق را                                 

بر زهر زن تریاق را چیزی بده درویش را

با روی همچون ماه خود با لطف مسکین خواه خود                

ما را تو کن همراه خود چیزی بده درویش را

چون جلوه مه می کنی وز عشق آگه می کنی 

با ما چه همره می کنی چیزی بده درویش را

درویش را چه بود نشان جان و زبان درفشان                         

نی دلق صدپاره کشان چیزی بده درویش را

هم آدم و آن دم تویی هم عیسی و مریم تویی                  

هم راز و هم محرم تویی چیزی بده درویش را

تلخ از تو شیرین می شود کفر از تو چون دین می شود        

خار از تو نسرین می شود چیزی بده درویش را

جان من و جانان من کفر من و ایمان من                               

سلطان سلطانان من چیزی بده درویش را

ای تن پرست بوالحزن در تن مپیچ و جان مکن                      

منگر به تن بنگر به من چیزی بده درویش را

امروز ای شمع آن کنم بر نور تو جولان کنم                          

بر عشق جان افشان کنم چیزی بده درویش را

امروز گویم چون کنم یک باره دل را خون کنم                        

وین کار را یک سون کنم چیزی بده درویش را

تو عیب ما را کیستی تو مار یا ماهیستی                            

خود را بگو تو چیستی چیزی بده درویش را

جان را درافکن در عدم زیرا نشاید ای صنم                           

تو محتشم او محتشم چیزی بده درویش را

16

ای یوسف آخر سوی این یعقوب نابینا بیا 

  ای عیسی پنهان شده بر طارم مینا بیا

از هجر روزم قیر شد دل چون کمان بد تیر شد                      

یعقوب مسکین پیر شد ای یوسف برنا بیا

ای موسی عمران که در سینه چه سیناهاستت 

گاوی خدایی می کند از سینه سینا بیا

رخ زعفران رنگ آمدم خم داده چون چنگ آمدم                    

در گور تن تنگ آمدم ای جان باپهنا بیا

چشم محمد با نمت واشوق گفته در غمت                         

زان طره ای اندرهمت ای سر ارسلنا بیا

خورشید پیشت چون شفق ای برده از شاهان سبق           

ای دیده بینا به حق وی سینه دانا بیا

ای جان تو و جان ها چو تن بی جان چه ارزد خود بدن             

دل داده ام دیر است من تا جان دهم جانا بیا

تا برده ای دل را گرو شد کشت جانم در درو                         

اول تو ای دردا برو و آخر تو درمانا بیا

ای تو دوا و چاره ام نور دل صدپاره ام                                   

اندر دل بیچاره ام چون غیر تو شد لا بیا

نشناختم قدر تو من تا چرخ می گوید ز فن                           

دی بر دلش تیری بزن دی بر سرش خارا بیا

ای قاب قوس مرتبت وان دولت بامکرمت                             

کس نیست شاها محرمت در قرب او ادنی بیا

ای خسرو مه وش بیا ای خوشتر از صد خوش بیا                 

ای آب و ای آتش بیا ای در و ای دریا بیا

مخدوم جانم شمس دین از جاهت ای روح الامین                

تبریز چون عرش مکین از مسجد اقصی بیا

17

آمد ندا از آسمان جان را که بازآ الصلا                                   

جان گفت ای نادی خوش اهلا و سهلا مرحبا

سمعا و طاعه ای ندا هر دم دو صد جانت فدا                      

یک بار دیگر بانگ زن تا برپرم بر هل اتی

ای نادره مهمان ما بردی قرار از جان ما 

آخر کجا می خوانیم گفتا برون از جان و جا

از پای این زندانیان بیرون کنم بند گران                                 

بر چرخ بنهم نردبان تا جان برآید بر علا

تو جان جان افزاستی آخر ز شهر ماستی                            

دل بر غریبی می نهی این کی بود شرط وفا

آوارگی نوشت شده خانه فراموشت شده                           

آن گنده پیر کابلی صد سحر کردت از دغا

این قافله بر قافله پویان سوی آن مرحله                              

چون برنمی گردد سرت چون دل نمی جوشد تو را

بانگ شتربان و جرس می نشنود از پیش و پس                   

ای بس رفیق و همنفس آن جا نشسته گوش ما

خلقی نشسته گوش ما مست و خوش و بی هوش ما        

نعره زنان در گوش ما که سوی شاه آ ای گدا

18

ای یوسف خوش نام ما خوش می روی بر بام ما                  

انا فتحنا الصلا بازآ ز بام از در درآ

ای بحر پرمرجان من والله سبک شد جان من                      

 این جان سرگردان من از گردش این آسیا

ای ساربان با قافله مگذر مرو زین مرحله                              

اشتر بخوابان هین هله نه از بهر من بهر خدا

نی نی برو مجنون برو خوش در میان خون برو                       

از چون مگو بی چون برو زیرا که جان را نیست جا

گر قالبت در خاک شد جان تو بر افلاک شد                           

گر خرقه تو چاک شد جان تو را نبود فنا

از سر دل بیرون نه ای بنمای رو کایینه ای                           

چون عشق را سرفتنه ای پیش تو آید فتنه ها

گویی مرا چون می روی گستاخ و افزون می روی                

بنگر که در خون می روی آخر نگویی تا کجا

گفتم کز آتش های دل بر روی مفرش های دل                    

می غلط در سودای دل تا بحر یفعل ما یشا

هر دم رسولی می رسد جان را گریبان می کشد                

بر دل خیالی می دود یعنی به اصل خود بیا

دل از جهان رنگ و بو گشته گریزان سو به سو                      

نعره زنان کان اصل کو جامه دران اندر وفا

19

امروز دیدم یار را آن رونق هر کار را                                      

می شد روان بر آسمان همچون روان مصطفی

خورشید از رویش خجل گردون مشبک همچو دل                 

از تابش او آب و گل افزون ز آتش در ضیا

گفتم که بنما نردبان تا برروم بر آسمان                                

گفتا سر تو نردبان سر را درآور زیر پا

چون پای خود بر سر نهی پا بر سر اختر نهی                       

چون تو هوا را بشکنی پا بر هوا نه هین بیا

بر آسمان و بر هوا صد رد پدید آید تو را                                

بر آسمان پران شوی هر صبحدم همچون دعا

20

چندانک خواهی جنگ کن یا گرم کن تهدید را                       

می دان که دود گولخن هرگز نیاید بر سما

ور خود برآید بر سما کی تیره گردد آسمان                           

کز دود آورد آسمان چندان لطیفی و ضیا

خود را مرنجان ای پدر سر را مکوب اندر حجر                        

با نقش گرمابه مکن این جمله چالیش و غزا

گر تو کنی بر مه تفو بر روی تو بازآید آن                                

ور دامن او را کشی هم بر تو تنگ آید قبا

پیش از تو خامان دگر در جوش این دیگ جهان                       

بس برطپیدند و نشد درمان نبود الا رضا

بگرفت دم مار را یک خارپشت اندر دهن                               

سر درکشید و گرد شد مانند گویی آن دغا

آن مار ابله خویش را بر خار می زد دم به دم                         

سوراخ سوراخ آمد او از خود زدن بر خارها

بی صبر بود و بی حیل خود را بکشت او از عجل                   

گر صبر کردی یک زمان رستی از او آن بدلقا

بر خارپشت هر بلا خود را مزن تو هم هلا                            

ساکن نشین وین ورد خوان جاء القضا ضاق الفضا

فرمود رب العالمین با صابرانم همنشین                              

ای همنشین صابران افرغ علینا صبرنا

رفتم به وادی دگر باقی تو فرما ای پدر                                

مر صابران را می رسان هر دم سلامی نو ز ما

21

جرمی ندارم بیش از این کز دل هوا دارم تو را                       

از زعفران روی من رو می بگردانی چرا

یا این دل خون خواره را لطف و مراعاتی بکن                         

یا قوت صبرش بده در یفعل الله ما یشا

این دو ره آمد در روش یا صبر یا شکر نعم                             

بی شمع روی تو نتان دیدن مر این دو راه را

هر گه بگردانی تو رو آبی ندارد هیچ جو                               

کی ذره ها پیدا شود بی شعشعه شمس الضحی

بی باده تو کی فتد در مغز نغزان مستی یی 

  بی عصمت تو کی رود شیطان بلا حول و لا

نی قرص سازد قرصی یی مطبوخ هم مطبوخیی                

تا درنیندازی کفی ز اهلیله خود در دوا

امرت نغرد کی رود خورشید در برج اسد                              

بی تو کجا جنبد رگی در دست و پای پارسا

در مرگ هشیاری نهی در خواب بیداری نهی                       

در سنگ سقایی نهی در برق میرنده وفا

سیل سیاه شب برد هر جا که عقلست و خرد                     

زان سیلشان کی واخرد جز مشتری هل اتی

ای جان جان جزو و کل وی حله بخش باغ و گل                     

وی کوفته هر سو دهل کای جان حیران الصلا

هر کس فریباند مرا تا عشر بستاند مرا

آن کم دهد فهم بیا گوید که پیش من بیا

زان سو که فهمت می رسد باید که فهم آن سو رود             

آن کت دهد طال بقا او را سزد طال بقا

هم او که دلتنگت کند سرسبز و گلرنگت کند                       

هم اوت آرد در دعا هم او دهد مزد دعا

هم ری و بی و نون را کردست مقرون با الف                        

در باد دم اندر دهن تا خوش بگویی ربنا

لبیک لبیک ای کرم سودای تست اندر سرم                        

ز آب تو چرخی می زنم مانند چرخ آسیا

هرگز نداند آسیا مقصود گردش های خود                            

کاستون قوت ماست او یا کسب و کار نانبا

آبیش گردان می کند او نیز چرخی می زند                          

حق آب را بسته کند او هم نمی جنبد ز جا

خامش که این گفتار ما می پرد از اسرار ما                          

تا گوید او که گفت او هرگز بننماید قفا