غزلیات شمس تبریزی

50

ای بگرفته از وفا گوشه کران چرا چرا                                   

بر من خسته کرده ای روی گران چرا چرا

بر دل من که جای تست کارگه وفای تست                          

هر نفسی همی زنی زخم سنان چرا چرا

گوهر نو به گوهری برد سبق ز مشتری                              

جان و جهان همی بری جان و جهان چرا چرا

چشمه خضر و کوثری ز آب حیات خوشتری                         

ز آتش هجر تو منم خشک دهان چرا چرا

مهر تو جان نهان بود مهر تو بی نشان بود                             

در دل من ز بهر تو نقش و نشان چرا چرا

گفت که جان جان منم دیدن جان طمع مکن                          

ای بنموده روی تو صورت جان چرا چرا

ای تو به نور مستقل وی ز تو اختران خجل                           

بس دودلی میان دل ز ابر گمان چرا چرا

51

گر تو ملولی ای پدر جانب یار من بیا                                    

 تا که بهار جان ها تازه کند دل تو را

بوی سلام یار من لخلخه بهار من                                        

باغ و گل و ثمار من آرد سوی جان صبا

مستی و طرفه مستیی هستی و طرفه هستیی              

ملک و درازدستیی نعره زنان که الصلا

پای بکوب و دست زن دست در آن دو شست زن                  

پیش دو نرگس خوشش کشته نگر دل مرا

زنده به عشق سرکشم بینی جان چرا کشم                      

پهلوی یار خود خوشم یاوه چرا روم چرا

جان چو سوی وطن رود آب به جوی من رود                          

تا سوی گولخن رود طبع خسیس ژاژخا

دیدن خسرو زمن شعشعه عقار من                                   

سخت خوش است این وطن می نروم از این سرا

جان طرب پرست ما عقل خراب مست ما                            

ساغر جان به دست ما سخت خوش است ای خدا

هوش برفت گو برو جایزه گو بشو گرو                                  

روز شدشت گو بشو بی شب و روز تو بیا

مست رود نگار من در بر و در کنار من                                   

هیچ مگو که یار من باکرمست و باوفا

آمد جان جان من کوری دشمنان من                                    

رونق گلستان من زینت روضه رضا

52

چون همه عشق روی تست جمله رضای نفس ما               

کفر شدست لاجرم ترک هوای نفس ما

چونک به عشق زنده شد قصد غزاش چون کنم                   

غمزه خونی تو شد حج و غزای نفس ما

نیست ز نفس ما مگر نقش و نشان سایه ای                      

چون به خم دو زلف تست مسکن و جای نفس ما

عشق فروخت آتشی کآب حیات از او خجل                         

پرس که از برای که آن ز برای نفس ما

هژده هزار عالم عیش و مراد عرضه شد                             

جز به جمال تو نبود جوشش و رای نفس ما

دوزخ جای کافران جنت جای مومنان                                    

عشق برای عاشقان محو سزای نفس ما

اصل حقیقت وفا سر خلاصه رضا                                        

خواجه روح شمس دین بود صفای نفس ما

در عوض عبیر جان در بدن هزار سنگ                                  

از تبریز خاک را کحل ضیای نفس ما

53

عشق تو آورد قدح پر ز بلاها                                               

گفتم می می نخورم پیش تو شاها

داد می معرفتش آن شکرستان                                          

مست شدم برد مرا تا به کجاها

از طرفی روح امین آمد پنهان                                              

پیش دویدم که ببین کار و کیاها

گفتم ای سر خدا روی نهان کن                                          

شکر خدا کرد و ثنا گفت دعاها

گفتم خود آن نشود عاشق پنهان                                        

چیست که آن پرده شود پیش صفاها

عشق چو خون خواره شود وای از او وای                            

کوه احد پاره شود خاصه چو ماها

شاد دمی کان شه من آید خندان                                        

باز گشاید به کرم بند قباها

گوید افسرده شدی بی نظر ما 

 پیشتر آ تا بزند بر تو هواها

گوید کان لطف تو کو ای همه خوبی 

 بنده خود را بنما بندگشاها

گوید نی تازه شوی هیچ مخور غم                                      

تازه تر از نرگس و گل وقت صباها

گویم ای داده دوا هر دو جهان را                                          

نیست مرا جز لب تو جان دواها

میوه هر شاخ و شجر هست گوایش                                   

روی چو زر و اشک مرا هست گواها

54

از این اقبالگاه خوش مشو یک دم دلا تنها                            

دمی می نوش باده جان و یک لحظه شکر می خا

به باطن همچو عقل کل به ظاهر همچو تنگ گل                   

دمی الهام امر قل دمی تشریف اعطینا

تصورهای روحانی خوشی بی پشیمانی                             

ز رزم و بزم پنهانی ز سر سر او اخفی

ملاحت های هر چهره از آن دریاست یک قطره                     

به قطره سیر کی گردد کسی کش هست استسقا

دلا زین تنگ زندان ها رهی داری به میدان ها                      

مگر خفته ست پای تو تو پنداری نداری پا

چه روزی هاست پنهانی جز این روزی که می جویی            

چه نان ها پخته اند ای جان برون از صنعت نانبا

تو دو دیده فروبندی و گویی روز روشن کو                            

زند خورشید بر چشمت که اینک من تو در بگشا

از این سو می کشانندت و زان سو می کشانندت                

مرو ای ناب با دردی بپر زین درد رو بالا

هر اندیشه که می پوشی درون خلوت سینه                       

نشان و رنگ اندیشه ز دل پیداست بر سیما

ضمیر هر درخت ای جان ز هر دانه که می نوشد                  

شود بر شاخ و برگ او نتیجه شرب او پیدا

ز دانه سیب اگر نوشد بروید برگ سیب از وی                      

ز دانه تمر اگر نوشد بروید بر سرش خرما

چنانک از رنگ رنجوران طبیب از علت آگه شد                       

ز رنگ و روی چشم تو به دینت پی برد بینا

ببیند حال دین تو بداند مهر و کین تو                                     

ز رنگت لیک پوشاند نگرداند تو را رسوا

نظر در نامه می دارد ولی با لب نمی خواند                          

همی داند کز این حامل چه صورت زایدش فردا

وگر برگوید از دیده بگوید رمز و پوشیده                                 

اگر درد طلب داری بدانی نکته و ایما

وگر درد طلب نبود صریحا گفته گیر این را                              

فسانه دیگران دانی حواله می کنی هر جا

55

شب قدر است جسم تو کز او یابند دولت ها                        

مه بدرست روح تو کز او بشکافت ظلمت ها

مگر تقویم یزدانی که طالع ها در او باشد                             

مگر دریای غفرانی کز او شویند زلت ها

مگر تو لوح محفوظی که درس غیب از او گیرند                     

و یا گنجینه رحمت کز او پوشند خلعت ها

عجب تو بیت معموری که طوافانش املاکند                         

عجب تو رق منشوری کز او نوشند شربت ها

و یا آن روح بی چونی کز این ها جمله بیرونی                      

که در وی سرنگون آمد تامل ها و فکرت ها

ولی برتافت بر چون ها مشارق های بی چونی                   

بر آثار لطیف تو غلط گشتند الفت ها

عجایب یوسفی چون مه که عکس اوست در صد چه            

از او افتاده یعقوبان به دام و جاه ملت ها

چو زلف خود رسن سازد ز چه هاشان براندازد                      

کشدشان در بر رحمت رهاندشان ز حیرت ها

چو از حیرت گذر یابد صفات آن را که دریابد                            

خمش که بس شکسته شد عبارت ها و عبرت ها

غزلیات شمس تبریزی

45

با لب او چه خوش بود گفت و شنید و ماجرا                         

خاصه که در گشاید و گوید خواجه اندرآ

با لب خشک گوید او قصه چشمه خضر                               

بر قد مرد می برد درزی عشق او قبا

مست شوند چشم ها از سکرات چشم او                         

رقص کنان درخت ها پیش لطافت صبا

بلبل با درخت گل گوید چیست در دلت                                 

این دم در میان بنه نیست کسی تویی و ما

گوید تا تو با تویی هیچ مدار این طمع                                   

جهد نمای تا بری رخت توی از این سرا

چشمه سوزن هوس تنگ بود یقین بدان                              

ره ندهد به ریسمان چونک ببیندش دوتا

بنگر آفتاب را تا به گلو در آتشی                                          

تا که ز روی او شود روی زمین پر از ضیا

چونک کلیم حق بشد سوی درخت آتشین                          

گفت من آب کوثرم کفش برون کن و بیا

هیچ مترس ز آتشم زانک من آبم و خوشم                          

جانب دولت آمدی صدر تراست مرحبا

جوهریی و لعل کان جان مکان و لامکان                               

نادره زمانه ای خلق کجا و تو کجا

بارگه عطا شود از کف عشق هر کفی                                

کارگه وفا شود از تو جهان بی وفا

ز اول روز آمدی ساغر خسروی به کف                                

جانب بزم می کشی جان مرا که الصلا

دل چه شود چو دست دل گیرد دست دلبری                        

مس چه شود چو بشنود بانگ و صلای کیمیا

آمد دلبری عجب نیزه به دست چون عرب                            

گفتم هست خدمتی گفت تعال عندنا

جست دلم که من دوم گفت خرد که من روم                        

کرد اشارت از کرم گفت بلی کلا کما

خوان چو رسید از آسمان دست بشوی و هم دهان             

تا که نیاید از کفت بوی پیاز و گندنا

کان نمک رسید هین گر تو ملیح و عاشقی                         

کاس ستان و کاسه ده شور گزین نه شوربا

بسته کنم من این دو لب تا که چراغ روز و شب                    

هم به زبانه زبان گوید قصه با شما

46

دی بنواخت یار من بنده غم رسیده را                                  

داد ز خویش چاشنی جان ستم چشیده را

هوش فزود هوش را حلقه نمود گوش را                              

جوش نمود نوش را نور فزود دیده را

گفت که ای نزار من خسته و ترسگار من                             

من نفروشم از کرم بنده خودخریده را

بین که چه داد می کند بین چه گشاد می کند                      

یوسف یاد می کند عاشق کف بریده را

داشت مرا چو جان خود رفت ز من گمان بد                           

بر کتفم نهاد او خلعت نورسیده را

عاجز و بی کسم مبین اشک چو اطلسم مبین                    

در تن من کشیده بین اطلس زرکشیده را

هر که بود در این طلب بس عجبست و بوالعجب                   

صد طربست در طرب جان ز خود رهیده را

چاشنی جنون او خوشتر یا فسون او                                   

چونک نهفته لب گزد خسته غم گزیده را

وعده دهد به یار خود گل دهد از کنار خود                             

پر کند از خمار خود دیده خون چکیده را

کحل نظر در او نهد دست کرم بر او زند                                

سینه بسوزد از حسد این فلک خمیده را

جام می الست خود خویش دهد به سمت خود                    

طبل زند به دست خود باز دل پریده را

بهر خدای را خمش خوی سکوت را مکش                           

چون که عصیده می رسد کوته کن قصیده را

مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن                                        

در مگشا و کم نما گلشن نورسیده را

47

ای که تو ماه آسمان ماه کجا و تو کجا                                  

در رخ مه کجا بود این کر و فر و کبریا

جمله به ماه عاشق و ماه اسیر عشق تو                            

ناله کنان ز درد تو لابه کنان که ای خدا

سجده کنند مهر و مه پیش رخ چو آتشت                             

چونک کند جمال تو با مه و مهر ماجرا

آمد دوش مه که تا سجده برد به پیش تو                              

غیرت عاشقان تو نعره زنان که رو میا

خوش بخرام بر زمین تا شکفند جان ها 

  تا که ملک فروکند سر ز دریچه سما

چونک شوی ز روی تو برق جهنده هر دلی                          

دست به چشم برنهد از پی حفظ دیده ها

هر چه بیافت باغ دل از طرب و شکفتگی                             

از دی این فراق شد حاصل او همه هبا

زرد شدست باغ جان از غم هجر چون خزان                         

کی برسد بهار تو تا بنماییش نما

بر سر کوی تو دلم زار نزار خفت دی                                    

کرد خیال تو گذر دید بدان صفت ورا

گفت چگونه ای از این عارضه گران بگو                                

 کز تنکی ز دیده ها رفت تن تو در خفا

گفت و گذشت او ز من لیک ز ذوق آن سخن                        

صحت یافت این دلم یا رب تش دهی جزا

48

ماه درست را ببین کو بشکست خواب ما                             

تافت ز چرخ هفتمین در وطن خراب ما

خواب ببر ز چشم ما چون ز تو روز گشت شب                      

آب مده به تشنگان عشق بس است آب ما

جمله ره چکیده خون از سر تیغ عشق او                             

جمله کو گرفته بو از جگر کباب ما

شکر باکرانه را شکر بی کرانه گفت                                     

غره شدی به ذوق خود بشنو این جواب ما

روترشی چرا مگر صاف نبد شراب تو                                   

از پی امتحان بخور یک قدح از شراب ما

تا چه شوند عاشقان روز وصال ای خدا                                

چونک ز هم بشد جهان از بت بانقاب ما

از تبریز شمس دین روی نمود عاشقان                                

ای که هزار آفرین بر مه و آفتاب ما

49

با تو حیات و زندگی بی تو فنا و مردنا                                   

زانک تو آفتابی و بی تو بود فسردنا

خلق بر این بساط ها بر کف تو چو مهره ای                          

هم ز تو ماه گشتنا هم ز تو مهره بردنا

گفت دمم چه می دهی دم به تو من سپرده ام                   

من ز تو بی خبر نیم در دم دم سپردنا

پیش به سجده می شدم پست خمیده چون شتر                

خنده زنان گشاد لب گفت درازگردنا

بین که چه خواهی کردنا بین که چه خواهی کردنا                

گردن دراز کرده ای پنبه بخواهی خوردنا

غزلیات شمس تبریزی

40

طوق جنون سلسله شد باز مکن سلسله را                       

لابه گری می کنمت راه تو زن قافله را

مست و خوش و شاد توام حامله داد توام                            

حامله گر بار نهد جرم منه حامله را

هیچ فلک دفع کند از سر خود دور سفر                               

هیچ زمین دفع کند از تن خود زلزله را

می کشد آن شه رقمی دل به کفش چون قلمی

تازه کن اسلام دمی خواجه رها کن گله را

آنچ کند شاه جفا آبله دان بر کف شه                                   

آنک بیابد کف شه بوسه دهد آبله را

همچو کتابیست جهان جامع احکام نهان                              

جان تو سردفتر آن فهم کن این مساله را

شاد همی باش و ترش آب بگردان و خمش                         

باز کن از گردن خر مشغله زنگله را

41

شمع جهان دوش نبد نور تو در حلقه ما                                

راست بگو شمع رخت دوش کجا بود کجا

سوی دل ما بنگر کز هوس دیدن تو                                      

دولت آن جا که در او حسن تو بگشاد قبا

دوش به هر جا که بدی دانم کامروز ز غم                             

گشته بود همچو دلم مسجد لا حول و لا

دوش همی گشتم من تا به سحر ناله کنان                         

بدرک بالصبح بدا هیج نومی و نفی

سایه نوری تو و ما جمله جهان سایه تو                                

نور کی دیدست که او باشد از سایه جدا

گاه بود پهلوی او گاه شود محو در او                                    

پهلوی او هست خدا محو در او هست لقا

سایه زده دست طلب سخت در آن نور عجب                        

تا چو بکاهد بکشد نور خدایش به خدا

شرح جدایی و درآمیختگی سایه و نور                                 

لا یتناهی و لان جات بضعف مددا

نور مسبب بود و هر چه سبب سایه او                                

بی سببی قد جعل الله لکل سببا

آینه همدگر افتاد مسبب و سبب                                        

هر کی نه چون آینه گشتست ندید آینه را

42

کار تو داری صنما قدر تو باری صنما                                     

ما همه پابسته تو شیر شکاری صنما

دلبر بی کینه ما شمع دل سینه ما                                      

در دو جهان در دو سرا کار تو داری صنما

ذره به ذره بر تو سجده کنان بر در تو                                     

چاکر و یاری گر تو آه چه یاری صنما

هر نفسی تشنه ترم بسته جوع البقرم                              

گفت که دریا بخوری گفتم کآری صنما

هر کی ز تو نیست جدا هیچ نمیرد به خدا                           

آنگه اگر مرگ بود پیش تو باری صنما

نیست مرا کار و دکان هستم بی کار جهان                          

زان که ندانم جز تو کارگزاری صنما

خواه شب و خواه سحر نیستم از هر دو خبر                        

کیست خبر چیست خبر روزشماری صنما

روز مرا دیدن تو شب غم ببریدن تو                                      

از تو شبم روز شود همچو نهاری صنما

باغ پر از نعمت من گلبن بازینت من                                      

هیچ ندید و نبود چون تو بهاری صنما

جسم مرا خاک کنی خاک مرا پاک کنی                               

باز مرا نقش کنی ماه عذاری صنما

فلسفیک کور شود نور از او دور شود                                   

زو ندمد سنبل دین چونک نکاری صنما

فلسفی این هستی من عارف تو مستی من                     

خوبی این زشتی آن هم تو نگاری صنما

43

کاهل و ناداشت بدم کام درآورد مرا                                     

طوطی اندیشه او همچو شکر خورد مرا

تابش خورشید ازل پرورش جان و جهان                                

بر صفت گلبشکر پخت و بپرورد مرا

گفتم ای چرخ فلک مرد جفای تو نیم                                  

گفت زبون یافت مگر ای سره این مرد مرا

ای شه شطرنج فلک مات مرا برد تو را                                

ای ملک آن تخت تو را تخته این نرد مرا

تشنه و مستسقی تو گشته ام ای بحر چنانک                   

بحر محیط ار بخورم باشد درخورد مرا

حسن غریب تو مرا کرد غریب دو جهان                                

فردی تو چون نکند از همگان فرد مرا

رفتم هنگام خزان سوی رزان دست گزان                            

نوحه گر هجر تو شد هر ورق زرد مرا

فتنه عشاق کند آن رخ چون روز تو را                                   

شهره آفاق کند این دل شب گرد مرا

راست چو شقه علمت رقص کنانم ز هوا                             

بال مرا بازگشا خوش خوش و منورد مرا

صبح دم سرد زند از پی خورشید زند                                   

از پی خورشید تو است این نفس سرد مرا

جزو ز جزوی چو برید از تن تو درد کند                                   

جزو من از کل ببرد چون نبود درد مرا

بنده آنم که مرا بی گنه آزرده کند                                        

چون صفتی دارد از آن مه که بیازرد مرا

هر کسکی را هوسی قسم قضا و قدر است                      

عشق وی آورد قضا هدیه ره آورد مرا

اسب سخن بیش مران در ره جان گرد مکن                         

 گر چه که خود سرمه جان آمد آن گرد مرا

44

در دو جهان لطیف و خوش همچو امیر ما کجا                        

ابروی او گره نشد گر چه که دید صد خطا

چشم گشا و رو نگر جرم بیار و خو نگر                                 

خوی چو آب جو نگر جمله طراوت و صفا

من ز سلام گرم او آب شدم ز شرم او                                

وز سخنان نرم او آب شوند سنگ ها

زهر به پیش او ببر تا کندش به از شکر                                 

قهر به پیش او بنه تا کندش همه رضا

آب حیات او ببین هیچ مترس از اجل                                    

در دو در رضای او هیچ ملرز از قضا

سجده کنی به پیش او عزت مسجدت دهد                         

ای که تو خوار گشته ای زیر قدم چو بوریا

خواندم امیر عشق را فهم بدین شود تو را                           

چونک تو رهن صورتی صورتتست ره نما

از تو دل ار سفر کند با تپش جگر کند                                   

بر سر پاست منتظر تا تو بگوییش بیا

دل چو کبوتری اگر می بپرد ز بام تو                                     

هست خیال بام تو قبله جانش در هوا

بام و هوا تویی و بس نیست روی بجز هوس                       

آب حیات جان تویی صورت ها همه سقا

دور مرو سفر مجو پیش تو است ماه تو                                

نعره مزن که زیر لب می شنود ز تو دعا

می شنود دعای تو می دهدت جواب او                              

کای کر من کری بهل گوش تمام برگشا

گر نه حدیث او بدی جان تو آه کی زدی                                

آه بزن که آه تو راه کند سوی خدا

چرخ زنان بدان خوشم کآب به بوستان کشم                        

میوه رسد ز آب جان شوره و سنگ و ریگ را

باغ چو زرد و خشک شد تا بخورد ز آب جان                           

شاخ شکسته را بگو آب خور و بیازما

شب برود بیا به گه تا شنوی حدیث شه                               

شب همه شب مثال مه تا به سحر مشین ز پا

غزلیات شمس تبریزی

35

ای یار ما دلدار ما ای عالم اسرار ما                                    

ای یوسف دیدار ما ای رونق بازار ما

نک بر دم امسال ما خوش عاشق آمد پار ما                        

ما مفلسانیم و تویی صد گنج و صد دینار ما

ما کاهلانیم و تویی صد حج و صد پیکار ما                            

ما خفتگانیم و تویی صد دولت بیدار ما

ما خستگانیم و تویی صد مرهم بیمار ما                             

ما بس خرابیم و تویی هم از کرم معمار ما

من دوش گفتم عشق را ای خسرو عیار ما                         

سر درمکش منکر مشو تو برده ای دستار ما

واپس جوابم داد او نی از توست این کار ما                           

چون هرچ گویی وادهد همچون صدا کهسار ما

من گفتمش خود ما کهیم و این صدا گفتار ما                       

زیرا که که را اختیاری نبود ای مختار ما

36

خواجه بیا خواجه بیا خواجه دگربار بیا                                    

دفع مده دفع مده ای مه عیار بیا

عاشق مهجور نگر عالم پرشور نگر 

 تشنه مخمور نگر ای شه خمار بیا

پای تویی دست تویی هستی هر هست تویی                   

بلبل سرمست تویی جانب گلزار بیا

گوش تویی دیده تویی وز همه بگزیده تویی                          

یوسف دزدیده تویی بر سر بازار بیا

از نظر گشته نهان ای همه را جان و جهان                          

 بار دگر رقص کنان بی دل و دستار بیا

روشنی روز تویی شادی غم سوز تویی                              

ماه شب افروز تویی ابر شکربار بیا

ای علم عالم نو پیش تو هر عقل گرو 

 گاه میا گاه مرو خیز به یک بار بیا

ای دل آغشته به خون چند بود شور و جنون                         

پخته شد انگور کنون غوره میفشار بیا

ای شب آشفته برو وی غم ناگفته برو                                

ای خرد خفته برو دولت بیدار بیا

ای دل آواره بیا وی جگر پاره بیا                                           

ور ره در بسته بود از ره دیوار بیا

ای نفس نوح بیا وی هوس روح بیا                                      

مرهم مجروح بیا صحت بیمار بیا

ای مه افروخته رو آب روان در دل جو                                    

شادی عشاق بجو کوری اغیار بیا

بس بود ای ناطق جان چند از این گفت زبان                          

چند زنی طبل بیان بی دم و گفتار بیا

37

یار مرا غار مرا عشق جگرخوار مرا                                      

یار تویی غار تویی خواجه نگهدار مرا

نوح تویی روح تویی فاتح و مفتوح تویی                               

سینه مشروح تویی بر در اسرار مرا

نور تویی سور تویی دولت منصور تویی                                

مرغ که طور تویی خسته به منقار مرا

قطره تویی بحر تویی لطف تویی قهر تویی                           

قند تویی زهر تویی بیش میازار مرا

حجره خورشید تویی خانه ناهید تویی                                  

روضه اومید تویی راه ده ای یار مرا

روز تویی روزه تویی حاصل دریوزه تویی                                

آب تویی کوزه تویی آب ده این بار مرا

دانه تویی دام تویی باده تویی جام تویی                              

پخته تویی خام تویی خام بمگذار مرا

این تن اگر کم تندی راه دلم کم زندی                                  

راه شدی تا نبدی این همه گفتار مرا

38

رستم از این نفس و هوا زنده بلا مرده بلا                            

زنده و مرده وطنم نیست بجز فضل خدا

رستم از این بیت و غزل ای شه و سلطان ازل                     

مفتعلن مفتعلن مفتعلن کشت مرا

قافیه و مغلطه را گو همه سیلاب ببر                                  

پوست بود پوست بود درخور مغز شعرا

ای خمشی مغز منی پرده آن نغز منی                               

کمتر فضل خمشی کش نبود خوف و رجا

بر ده ویران نبود عشر زمین کوچ و قلان                               

مست و خرابم مطلب در سخنم نقد و خطا

تا که خرابم نکند کی دهد آن گنج به من                              

تا که به سیلم ندهد کی کشدم بحر عطا

مرد سخن را چه خبر از خمشی همچو شکر                       

خشک چه داند چه بود ترلللا ترلللا

آینه ام آینه ام مرد مقالات نه ام                                          

دیده شود حال من ار چشم شود گوش شما

دست فشانم چو شجر چرخ زنان همچو قمر                        

چرخ من از رنگ زمین پاکتر از چرخ سما

عارف گوینده بگو تا که دعای تو کنم                                     

چونک خوش و مست شوم هر سحری وقت دعا

دلق من و خرقه من از تو دریغی نبود                                   

و آنک ز سلطان رسدم نیم مرا نیم تو را

از کف سلطان رسدم ساغر و سغراق قدم                         

چشمه خورشید بود جرعه او را چو گدا

من خمشم خسته گلو عارف گوینده بگو                              

زانک تو داود دمی من چو کهم رفته ز جا

39

آه که آن صدر سرا می ندهد بار مرا                                    

می نکند محرم جان محرم اسرار مرا

نغزی و خوبی و فرش آتش تیز نظرش                                 

پرسش همچون شکرش کرد گرفتار مرا

گفت مرا مهر تو کو رنگ تو کو فر تو کو                                 

رنگ کجا ماند و بو ساعت دیدار مرا

غرقه جوی کرمم بنده آن صبحدمم                                     

کان گل خوش بوی کشد جانب گلزار مرا

هر که به جوبار بود جامه بر او بار بود                                    

چند زیانست و گران خرقه و دستار مرا

ملکت و اسباب کز این ماه رخان شکرین                              

هست به معنی چو بود یار وفادار مرا

دستگه و پیشه تو را دانش و اندیشه تو را                           

شیر تو را بیشه تو را آهوی تاتار مرا

نیست کند هست کند بی دل و بی دست کند                     

باده دهد مست کند ساقی خمار مرا

ای دل قلاش مکن فتنه و پرخاش مکن                                

شهره مکن فاش مکن بر سر بازار مرا

گر شکند پند مرا زفت کند بند مرا                                       

بر طمع ساختن یار خریدار مرا

بیش مزن دم ز دوی دو دو مگو چون ثنوی                            

اصل سبب را بطلب بس شد از آثار مرا

غزلیات شمس تبریزی

31

بادا مبارک در جهان سور و عروسی های ما                        

سور و عروسی را خدا ببرید بر بالای ما

زهره قرین شد با قمر طوطی قرین شد با شکر                   

هر شب عروسیی دگر از شاه خوش سیمای ما

ان القلوب فرجت ان النفوس زوجت                                     

ان الهموم اخرجت در دولت مولای ما

بسم الله امشب بر نوی سوی عروسی می روی               

داماد خوبان می شوی ای خوب شهرآرای ما

خوش می روی در کوی ما خوش می خرامی سوی ما         

خوش می جهی در جوی ما ای جوی و ای جویای ما

خوش می روی بر رای ما خوش می گشایی پای ما             

خوش می بری کف های ما ای یوسف زیبای ما

از تو جفا کردن روا وز ما وفا جستن خطا                               

پای تصرف را بنه بر جان خون پالای ما

ای جان جان جان را بکش تا حضرت جانان ما                         

وین استخوان را هم بکش هدیه بر عنقای ما

رقصی کنید ای عارفان چرخی زنید ای منصفان                   

در دولت شاه جهان آن شاه جان افزای ما

در گردن افکنده دهل در گردک نسرین و گل                         

کامشب بود دف و دهل نیکوترین کالای ما

خاموش کامشب زهره شد ساقی به پیمانه و به مد            

بگرفته ساغر می کشد حمرای ما حمرای ما

والله که این دم صوفیان بستند از شادی میان                      

در غیب پیش غیبدان از شوق استسقای ما

قومی چو دریا کف زنان چون موج ها سجده کنان                  

قومی مبارز چون سنان خون خوار چون اجزای ما

خاموش کامشب مطبخی شاهست از فرخ رخی                 

این نادره که می پزد حلوای ما حلوای ما

32

دیدم سحر آن شاه را بر شاهراه هل اتی                            

در خواب غفلت بی خبر زو بوالعلی و بوالعلا

زان می که در سر داشتم من ساغری برداشتم                 

 در پیش او می داشتم گفتم که ای شاه الصلا

گفتا چیست این ای فلان گفتم که خون عاشقان                 

جوشیده و صافی چو جان بر آتش عشق و ولا

گفتا چو تو نوشیده ای در دیگ جان جوشیده ای                   

از جان و دل نوشش کنم ای باغ اسرار خدا

آن دلبر سرمست من بستد قدح از دست من                      

اندرکشیدش همچو جان کان بود جان را جان فزا

از جان گذشته صد درج هم در طرب هم در فرج                    

می کرد اشارت آسمان کای چشم بد دور از شما

33

می ده گزافه ساقیا تا کم شود خوف و رجا                          

گردن بزن اندیشه را ما از کجا او از کجا

پیش آر نوشانوش را از بیخ برکن هوش را                            

 آن عیش بی روپوش را از بند هستی برگشا

در مجلس ما سرخوش آ برقع ز چهره برگشا                        

زان سان که اول آمدی ای یفعل الله ما یشا

دیوانگان جسته بین از بند هستی رسته بین                       

در بی دلی دل بسته بین کاین دل بود دام بلا

زودتر بیا هین دیر شد دل زین ولایت سیر شد                      

مستش کن و بازش رهان زین گفتن زوتر بیا

بگشا ز دستم این رسن بربند پای بوالحسن                        

پر ده قدح را تا که من سر را بنشناسم ز پا

بی ذوق آن جانی که او در ماجرا و گفت و گو                       

هر لحظه گرمی می کند با بوالعلی و بوالعلا

نانم مده آبم مده آسایش و خوابم مده                                

ای تشنگی عشق تو صد همچو ما را خونبها

امروز مهمان توام مست و پریشان توام                               

پر شد همه شهر این خبر کامروز عیش است الصلا

هر کو بجز حق مشتری جوید نباشد جز خری                      

در سبزه این گولخن همچون خران جوید چرا

می دان که سبزه گولخن گنده کند ریش و دهن                    

زیرا ز خضرای دمن فرمود دوری مصطفی

دورم ز خضرای دمن دورم ز حورای چمن                              

دورم ز کبر و ما و من مست شراب کبریا

از دل خیال دلبری برکرد ناگاهان سری                                 

ماننده ماه از افق ماننده گل از گیا

جمله خیالات جهان پیش خیال او دوان                                 

مانند آهن پاره ها در جذبه آهن ربا

بد لعل ها پیشش حجر شیران به پیشش گورخر 

شمشیرها پیشش سپر خورشید پیشش ذره ها

عالم چو کوه طور شد هر ذره اش پرنور شد                         

مانند موسی روح هم افتاد بی هوش از لقا

هر هستییی در وصل خود در وصل اصل اصل خود               

خنبک زنان بر نیستی دستک زنان اندر نما

سرسبز و خوش هر تره ای نعره زنان هر ذره ای                  

کالصبر مفتاح الفرج و الشکر مفتاح الرضا

گل کرد بلبل را ندا کای صد چو من پیشت فدا                      

حارس بدی سلطان شدی تا کی زنی طال بقا

ذرات محتاجان شده اندر دعا نالان شده                               

برقی بر ایشان برزده مانده ز حیرت از دعا

السلم منهاج الطلب الحلم معراج الطرب                            

و النار صراف الذهب و النور صراف الولا

العشق مصباح العشا و الهجر طباخ الحشا                          

و الوصل تریاق الغشا یا من علی قلبی مشا

الشمس من افراسنا و البدر من حراسنا                             

و العشق من جلاسنا من یدر ما فی راسنا

یا سایلی عن حبه اکرم به انعم به                                      

کل المنی فی جنبه عند التجلی کالهبا

یا سایلی عن قصتی العشق قسمی حصتی                     

و السکر افنی غصتی یا حبذا لی حبذا

الفتح من تفاحکم و الحشر من اصباحکم                             

القلب من ارواحکم فی الدور تمثال الرحا

اریاحکم تجلی البصر یعقوبکم یلقی النظر                           

یا یوسفینا فی البشر جودوا بما الله اشتری

الشمس خرت و القمر نسکا مع الاحدی عشر                    

قدامکم فی یقظه قدام یوسف فی الکری

اصل العطایا دخلنا ذخر البرایا نخلنا                                      

یا من لحب او نوی یشکوا مخالیب النوی

34

ای عاشقان ای عاشقان آمد گه وصل و لقا                         

از آسمان آمد ندا کای ماه رویان الصلا

ای سرخوشان ای سرخوشان آمد طرب دامن کشان 

 بگرفته ما زنجیر او بگرفته او دامان ما

آمد شراب آتشین ای دیو غم کنجی نشین                         

ای جان مرگ اندیش رو ای ساقی باقی درآ

ای هفت گردون مست تو ما مهره ای در دست تو                

ای هست ما از هست تو در صد هزاران مرحبا

ای مطرب شیرین نفس هر لحظه می جنبان جرس              

ای عیش زین نه بر فرس بر جان ما زن ای صبا

ای بانگ نای خوش سمر در بانگ تو طعم شکر                    

آید مرا شام و سحر از بانگ تو بوی وفا

بار دگر آغاز کن آن پرده ها را ساز کن                                   

بر جمله خوبان ناز کن ای آفتاب خوش لقا

خاموش کن پرده مدر سغراق خاموشان بخور                       

ستار شو ستار شو خو گیر از حلم خدا